1. UNITATEA: Gure Ahozko Euskal Literatura 4

IGARKIZUNAK

Igarkizuna, diotenez, amets egitea bezain zaharra da. Antzinatean uste zen jainkoek ametsetan etorkizunaren berri ematen zutela. Ametsak omen ziren etorkizunaren giltza. Ametsak, ordea, ez ziren argiak. Ametsek igarkizunen itxura zuten. Bibliako hainbat pasartetan amets-igarkizun hauen berri ematen da. Herodoto lehen historialariak ere, antzinate zaharreko historiaren berri ematean, Zirok, Persiako erregea zenak, asmatu zituen igarkizunen berri ematen du.

EREDUAK

Honatx euskal igarkizunen adibide zenbait:


"Mina da mina baina ez da piperra, gonak ditu baina ez da andrea, bizarrak ditu baina ez da gizona. Zer da?"


Erantzuna: "tipula"

Igarkizunak esateko orduan bazen formula bat Iparraldean. Hona hemen, esaterako, Cerquand-ek Zuberoan bildutako bat:

Çuc papaita, nic papaita, çuc gaiçoto, nic gaiçoto. Çer da?

Hori esan ondoren igarkizuna enuntziatzen zen.

Achurian chouri, bildoxian gorri, ardian beltch.

Ume denean zuri edo berde, gazte denean gorri eta zahar denean beltz. Zer da? Erantzuna "masusta" da: masusta berdetan berde da, gerora gorritzen da eta, azkenean, heltzen denean, beltz da.

Azkuek "Euskalerriaren Yakintza" bilduman jasotako igarkizun batzuk dira hauek:

1. "Txuri txuri, laxko, somatzen da gaixko."
(Oiartzun, Gipuzkoa)

AUDIOA: http://www.goear.com/listen/3506cd0/TXURI-TXURI-

2. "Arbole batek amabi adar, adar bakotxak laur abira, abira bakotxak zazpi arroltze"
(Itzaltzu, Nafarroa)

AUDIOA: http://www.goear.com/listen/e1420fd/ARBOLE-BATEK-

3. "Xuria bada, ezta irina; beltza bada, ezta ikhatza; mintzatzen da, mihirik eztu; kurritzen du, zamaririk eztu."
(Nafarroa)

AUDIOA: http://www.goear.com/listen/12d7e92/XURIA-BADA-

4. "Zer dan ta zer dan asmatu ezetz: burua beltx, ankak txuri."
(Gipuzkoa)

AUDIOA: http://www.goear.com/listen/f70382a/ZER-DAN-TA-ZER-DAN-

5. "Goizean lau oinean, eguerdian oin bian eta arratsean iru oinean dabilena"
(Bizkaia)

AUDIOA: http://www.goear.com/listen/fa75773/GOIZEAN-LAU-OINEAN-

6. "Beti sutan ta sekulan ez erretzen."
(Barkoxe, Zuberoa)

AUDIOA: http://www.goear.com/listen/d9ce5f6/BETI-SUTAN--

7. "Gelatxu ta gelatxu, gelarik adina damatxu."
(Txorierri, Bizkaia)

AUDIOA: http://www.goear.com/listen/c7deffa/GELATXU-TA-GELATXU--

8. "Ama zango-makur, alabara eder eta semea dantzari."
(Zaraitzu, Nafarroa)

AUDIOA: http://www.goear.com/listen/018ab04/AMA-ZANGO-MAKUR--